Topiary Sanatı nasıl yapılır

Topiary sanatı bahçelerinize farklı bir ahenk katar ve görünümlerini olumlu bir şekilde değiştirir. Topiary sanatı uygulaması uzun yıllardır bahçelerde kullanılmaktadır. Bu yazımızda sizi bu sanatla alakalı bilgilendirmeye çalışacağız. Uzunlukları ve boyları budama uygulaması ile kısaltılmış veya doğal olan yapıları bodur olan çalılardan heykel meydana getirme sanatına Topiary (bitki budama sanatı) denmektedir. Topiary kelimesi Latincedeki süsleme amaçlı çevreyi düzenleyen bahcivan anlamındaki Topiarius dan gelmektedir. Romalılar ilk dönemlerinde, belki de Musevilerin ya da Yunanlıların etkisinde kalarak çalılardan meydan gelen çitlerini süslü şekiller vererek budamışlardır. 1000’ li yılların başlarında İtalya, Roma İmparatorluğundan ayrı bir durumda iken de İtalya daki keşişler bitki budama sanatını devam ettirmişlerdir. Topiary sanatı var olduğu bu bölgeden İngiltere’ye, Fransa’ya ve bütün Avrupa’ya yayılım göstermiş Rönesans döneminde en üst seviyesine ulaşmıştır. Topiary (bitki budama sanatı) sanatında kullanılan çalılar ve diğer bodur bitkiler sürekli yeşil olan ufak yapraklı veya iğne yapraklı bitkilerdir. Bu Topiary (bitki budama sanatı) sanatında kullanılan bitkilerin dal ve yaprak aralıkları sık bir şekildedir. Bitişik tarzda veya kolonlar halinde büyümeye eğilimlidir. Topiary (bitki budama sanatı) sanatında kullanılması gereken yaygın bitkiler şunlardır. Şimşir, defne, çoban püskülü, porsuk, mersin kurtbağrıdır.

Topiary sanatında kullanılan bitkiler

Topiary sanatında birçok farklı bitki türü kullanmak mümkündür. Ancak Topiary sanatı uygulanmak istendiğinde ilk tercih edilmesi gereken bitkiler sırası ile şunlardır;

Topiary (bitki budama sanatı) sanatında kullanılan bazı bitkiler ve budama şekilleri şu şekildedir.

Kadın Tuzluğu (Berberis) : Bu bitki türünün budama işlemi çok gerekli değildir. Yerden dip dallanan çalı türlerindendir. Yaşları ilerlediklerinde iç kısımlarından gençleştirme budaması yapılmalıdır. Yaşı genç olan bitkilerde boy ve şekil kontrolünü sağlamak amacı ile düzenli şekilde temizleme budamasına tabi tutulurlar.

Kelebek Çalısı (Buddleia) : Kelebek çalısı bitkisi kış mevsiminde derin budama işlemine tabi tutulur. Aralarında bulunan yeşil dallar budama işlemi ile alınmalıdır.

Şimşir (Buxus) : Şimşir bitkisi bodur bit bitki türdür her dem yeşil olan bir bitkidir ve istenildiği zaman budama uygulamasına tabi tutulabilirler.

Taflan (Euonymus) : taflan bitkisi yılın her döneminde istenildiği zaman budama uygulaması yapılabilecek bir bitki türüdür. Taflan budama işlemi yapılacağı zaman dikkat edilmesi gereken konu alacalı veya abraşlı olanlarda bulunan yeşile dönmüş olan sürgünler kesinlikle bitki üzerinden alınmalıdır. Taflan da bulunan bu yeşile dönmüş olan yapraklar renginin yeşile dönmesinin belirtisidir.

Süpürge Çalısı (Calluna) : Süpürge çalısı bitkisinin budama işlemi mart ayında uçlarından hafifçe alınma yapılarak şekil verilir. Bu bitkinin uç kısımlarından kesme işlemi yapılınca daha gür bir şekil kazanır.

Camelia : Bu bitki türü budamaya ihtiyaç duymaz. Gerek görülmesi halinde hastalıklı olan kısımları çıkartılır, bozuk olan dalları çıkartılır ve şeklini düzeltmek için budama uygulaması yapılabilir. Bu bitki türünde keskin budama ve gençleştirme budaması yapılmamalıdır.

Bahar Dalı, japon Ayvası (Chaenomeles) : Bu bitki türünde budama işlemi kış mevsimi aylarında istenmeyen dallar dipten kesilerek yapılır. Eğer bitkiye yeni bir şekil ve form kazandırmak isteniyorsa çiçeklenme döneminden sonra budanmalıdır. Odunlaşmış ve kurumuş olan dallarını gidermek adına yapılacak olan budama uygulaması baharda açacak olan çiçeklerini de yok eder. Bu hesap edilerek işlem yapılmalıdır.

Dağ Muşmulası (Cotoneaster) : dağ muşmulası bitkisi budama ihyacı olan bir bitki değildir. Budama işlemine alınmasına gerek yoktur. Bitkide hastalık, zararlı bozuk dal varsa budama işlemi yapılabilir. Yayılıcı bir bitki türü olduklarından birbiri üzerine gelip yaralanmalara sebep olacaksa budama işlemi bitki üzerinden çıkartılabilirler.

Havlu Püskülü (Deutzia) : Havlu püskülü bitkisi çiçeklenme döneminden sonra budama işlemi yapılmalıdır.

Altın Çanak (Forsythia) : Altın çanak bitkisine bufama yapılacağı zaman kesinlikle derin budama yapılmamalıdır. Derin budama yapılması halinde bir sonraki mevsimde çok düşük miktarda çiçek açarlar. Altın çanak bitkisi bahar mevsimi sonunda çiçeklenme evresi sonrasında budama yapılmalıdır. Altın çanak bitkisi sadece solmuş çiçekleri taşıyan dalların budanması yapılmalıdır.

Japon Gülü (Hibiscus rosa-chinensis) : Yerden dik bir şekilde dallanan çalı türleridir. Soğuk ilkim koşullarının olduğu yerlerde donlardan çok çabuk etkilenirler. Bitkiye don vurduktan sonra uyanmasını bekleyip, hasar görmüş olan dallar belirlenip bunlar budama işlemine tabi tutulmalıdır.

Çit Hatmi (Hıbıcus syrıacus) : İklim koşullarının ılıman olduğu bölgelerde kolaylıkla yetişebilir. Japon gülü bitkisinden daha dayanıklı olsa da sert kış koşullarından çok fazla etkilenirler. Çiçeklenme dönemi uzun sürer. Çit hatmi bitkisi budama istemez. Gelişme ve büyüme döneminde şekil vermek amacı ile budama yapılabilirler.

Çoban Püskülü (Ilex) : Çoban püskülü bitkisi özel bir budama istemez. Yalnız istenilen şekli kazandırmak için sıcak olan iklim dönemleri hariç istenildiği gibi budama uygulamasına tabi tutulabilir.

Sarı Çiçekli Yasemin (Jasminum) : Bu bitki türü kış mevsiminde ve erken ilkbahar mevsiminde çiçek açarlar. Budama işlemindeki amaç form kazandırmak değilse çiçeklenme dönemi geçtikten sonra budama işlemi yapılmalıdır. Yalnızca sarılıcı bir bitki olarak değil güzel ve kaliteli bir görünümü olduğu için çalı olarak da kullanılabilir.

Beyaz Çiçekli Yasemin (Jasminum) : Sarılıcı bitki olarak kullanılabilecek bir bitki türüdür. Obur dallarını temizlemek amacı ile budama işlemleri yapılabilir. Budama işlemine ihtiyacı varsa kış mevsimi aylarında budanması gerekmektedir. Gövde açılır ve boylandırılır. Askıya alma yöntemi ile de büyümesi yönlendirilebilir.

Begonvil, Konsolos Çiçeği, Gelin Duvağı (Bougainvillea) : tırmanıcı olan bu bitki türü mor renge sahip olanı hariç don dan etkilenir. Budama işlemi yapılması için uyanma döneminin beklenip ondan sonra budama yapılabilir ve istenilen şekil verilebilir.

Lavanta (Lavandula) : Lavanta çiçeğinin şekli kaybolmuşsa eğer derin budama işlemine tabi tutulabilir. Çiçeklenme dönemi geçtikten sonra gerçekleştirilen budama işleminde çiçekleri alınmazsa tekrardan formları bozulur.

Defne (Laurus) : Defne çiçeği bitkisine herhangi müdahale yapılmazsa yerden dip dallanma özelliği olduğu için çalıya döner. Fakat istenilen şekilde kazandırılabilir. İhtiyaca ve amaca uygun budama yapılabilir.

Kurtbağrı (Ligustrum) : Kurtbağrı bitkisine istenilen form ve şekil kazandırma amaçlı budama işlemi yapılabilir. Ufak yapraklı olan kurtbağrı bitkileri çit büyük yapraklı olanları ağaççık gibi şekil kazandırılabilir. Büyük yapraklı olan kurtbağrı bitkisinin budama işlemi kış mevsimi aylarında yapılmalıdır.

Manolya (Magnolia) : Manolya bitkisi budama işlemine ihtiyaç duymayan bir bitki türüdür. Budama işlemi hastalıklı, zarar görmüş ve kırılmış dalları olduğu zaman yapılabilir. İhtiyaç halinde budama yapılabilir.

Leylak (Syringa) : Leylak bitkisi çalı formunda bulunuyorsa eğer çiçeklenme dönemi geçtikten sonra kurumuş, zayıf ve kırılmış olan kısımlarını almak için budama yapılabilir. Şekil vermek amacı bulunmuyorsa budamaya tabi tutulmaması daha iyidir. Ağaç şeklinde bırakmak sağlığı açısından daha iyidir.

Filbahri (Philadelphus) : Filbahri bitkisine budama işlemi yapılacaksa eğer çiçeklenme döneme geçtikten sonra budama yapılmalıdır. Çiçeklenme döneminde kesinlikle budamaya tabi tutulmamalıdır. Çok nadir olarak gençleştirme amaçlı budama yapılabilir.

Ateşdikeni (Pyracantha) : Ateş dikeni bitkisi budama işlemi yapılacaksa eğer çiçeklenme dönemi sona erdikten sonra yapılmalıdır. Ayrıca meyveleri körleşinceye kadar beklenmesi gerekmektedir. Bitki üzerinde meyve vermeyen dallar budanmaya tabi tutulmalıdır.

Biberiye (Rosmarinus) : Biberiye bitkisinin yaşı çok ileri seviyeye geldiği zaman derin budamaya tabi tutulmalıdır. Fakat yalnızca kök bırakacak şekilde budama işlemi uygulanmamalıdır. Ayrıca biberiye bitkilerinin yerini çok değiştirmemeniz gerekmektedir. Yer değişikliğini pek seven bir bitki türü değildirler.

Lavantin (Santolina) : Lavantin bitkisi budama işlemine tabi tutulacağı zaman çiçeklenme döneminin geçmesi beklenmelidir. Üstünde kuru çiçek bırakıldığı zaman kötü bir görünüm sergiler.

Keçi Sakalı (Sperea) : Keçi sakalı bitkisi budama işlemi yapılacağı zaman çiçeklenme döneminin geçmesi beklenmelidir. İstenilen şeklini kaybetmişse eğer şekil verme amaçlı budama yapılabilir.

Kartopu (Vibirnum) : Kartopu bitkisi çiçeklenme dönemi bittikten sonra budama işlemine tabi tutulması gerekmektedir. Budama uygulamasına elverişli bir bitki türüdür. Budama işlemi yapılırken hata yapılmışsa oluşan hataları kolay düzeltir.

Avize Çiçeği (Yucca) : Çiçeklenme dönemi bittikten sonra üzerinden çiçekleri alınmalıdır. Çiçekleri üzerinden alınmazsa meyve haline dönerler. Üretim amaçlı yetiştirilmiyorsa üzerinde bulunan çiçekler mutlaka alınmalıdır.

Euryops : Euryops bitkisi çiçeklenme dönemi geçtikten sonra budama yapılmalıdır. Budama işlemine elverişli bir bitki türüdür. İstenilen formun kazandırılabilmesi kolay bir bitkidir.

Fırça Çalısı (Calistemon) : Fırça çalısı bitkisi çiçeklenme zamanı geçtikten sonra budamaya tabi tutulmalıdır. Bitki yaşlanmışsa eğer alttan 30-40 cm yükseklikten derin budamaya tabi tutulmalıdır. Derin budama işlemine cevap veren ender bir çalı türüdür.

Pitos (Pittosporum) : Pitos bitkilerinin bodur halde olanı ve boyu uzun olanları da bulunmaktadır. Budama uygulamasına elverişli bir bitki türüdür. Fakat budama işlemi çiçeklenme dönemi geçtikten sonra yapılmalıdır.

Zakkum (Nerium) : Zakkum bitkisi çalı formunda kullanılacaksa eğer arada bir gençleştirme budamasına tabi tutulmalıdır. Ağaççık olarak kullanılacaksa eğer dip kısmındaki diğer sürgünler temizlenip üzerinde bir dal bırakılmalıdır.

Çalı Mine (Lantana) : İstilacı özelliğe sahip bir bitki türüdür. Kış mevsiminde budama yapılacağı zaman sert budamaya tabi tutulmalıdır. Sürekli ufaltarak kontrol altında tutulması gerekmektedir. Budama uygulamasına karşı iyi tepki veren bir bitki türüdür. Budama işlemi yapılacağı zaman çiçeklenme döneminin geçmesi beklenmelidir.

Durantha : Bu bitki türü özellikle tuza karşı dayanıklı bir bitki türüdür. Çok sık olmamak şartı ile budama işlemine tabi tutularak şekli korunabilir.

Solanum : Solanum bitkisi yapraklarını dökmeye başladıktan sonra budama işlemi yapılıp şekil kazandırılmalıdır. Çok sık bir şekilde olmamak şartı ile arada dipten gençleştirme budaması yapılabilir.

Pampas (Cortaderia) : Çiçeklenme dönemi geçtikten sonra kış mevsiminde toprak seviyesinden 15-20 cm yukarıdan budama yapılmalıdır. İçi boşalmış olan dalları budama işlemi ile bitkiden uzaklaştırılmalıdır.

Oya, Dantel Bitkisi (Lagerstromea) : Budama ihtiyacı olmayan bir bitki türüdür. Budama uygulamasına tabi tutulacaksa eğer kış mevsiminde yaprakları döküldükten sonra budama yapılmalıdır.

Polygala : Çok fazla büyüme gösteren bir bitki türüdür. Çiçeklenme dönemi geçtikten sonra kontrol altında tutulması gerekmektedir.

Mersin Çiçeği (Myrtus) : Budama ihtiyacı olmayan bir bitki türüdür. Budama uygulamasına tabi tutulacaksa eğer meyve dönemi geçtikten sonra yaşlanmış, zarar görmüş, dallarını temizleme amaçlı budama işlemi yapılabilir.